Piekło upałów w 1540 r.: Susza w Europie pochłonęła wiele ofiar!

Piekło upałów w 1540 r.: Susza w Europie pochłonęła wiele ofiar!

W 1540 roku Europa Środkowa doświadczyła jednej z najcięższych susz w historii, która wywarła głęboki wpływ na życie codzienne i środowisko. Marcin Luter wyraził zaniepokojenie ekstremalnymi warunkami pogodowymi, jakie wystąpiły w lipcu 1540 r., określając panujące warunki jako „niewypowiedziane i nie do zniesienia”. W tamtym czasie ludzie z utęsknieniem czekali na deszcz, a susza trwała niemal cały rok. Według raportów przez około jedenaście miesięcy w tym okresie opady były niewielkie, a temperatury często przekraczały 40 stopni Celsjusza.

Susza była nie tylko ekstremalnym zjawiskiem klimatycznym, ale także wynikiem stabilnej sytuacji wysokiego ciśnienia. Ta tak zwana pozycja omega zablokowała atlantyckie prądy powietrza, co doprowadziło do drastycznego deficytu opadów. Dane historyczne wskazują, że poziom głównych rzek, zwłaszcza Renu, Łaby i Sekwany, uległ znacznemu obniżeniu. Susza rozpoczęła się w północnych Włoszech i stopniowo rozprzestrzeniła się na północ, niosąc daleko idące konsekwencje.

Warunki klimatyczne i skutki

Ponad 300 współczesnych kronik dokumentuje różnorodne skutki suszy. Do niszczycielskich skutków należały buntownicze pożary lasów i zauważalny spadek poziomu wód gruntowych. Szczególnie dotknięte zostało rolnictwo, hodowla zwierząt i zasoby rybne, co doprowadziło do niedożywienia. Historycy szacują, że w tym roku w Europie zmarło około pół miliona ludzi, wiele z nich w wyniku chorób biegunkowych.

Z obserwacji fenologicznych wiadomo, że wiśnie kwitły niezwykle wcześnie, a sezon zbiorów wiśni rozpoczynał się pod koniec maja. Winorośl dojrzewała również wcześniej niż zwykle, co wskazuje na ekstremalne warunki klimatyczne. Dziennik pogodowy Marcina Biema, rektora Uniwersytetu Krakowskiego, uważany jest za jedno z najbardziej wiarygodnych źródeł na temat tej suszy.

Dodatkowe wydarzenia i niepokoje społeczne

Susza stworzyła zgubny klimat, a lipiec był szczególnie gorący. W Besançon we wschodniej Francji mieszkańcy szukali schronienia w piwnicach, aby uciec przed nieznośnym upałem. Nasiliły się pożary miast, w sumie w 1540 r. w Niemczech odnotowano 33 pożary. Często podejrzewano podpalenie, często w kontekście polityczno-religijnym. Tragicznym przykładem jest niszczycielski pożar miasta w Einbeck, który zniszczył całe miasto.

W obliczu tej klęski żywiołowej w niektórych regionach uprawa winorośli była pozytywnie postrzegana. Rocznik wina z 1540 r. został opisany jako szczególnie wysokiej jakości, co stanowi mały promyk nadziei w obliczu katastrofalnych warunków klimatycznych. Pomimo niesprzyjających okoliczności zbiory w Bürgerspital Würzburg uznano za rzadkość.

Ten okres suszy przypadał na małą epokę lodowcową, która ukształtowała klimat od około XV do XIX wieku. Badania przeprowadzone w 2016 r. wykazały, że temperatury latem 1540 r. były znacznie wyższe niż średnie temperatury w latach 1966–2015. Analiza naukowa sugeruje, że współczesne modele klimatyczne nie są w stanie symulować wydarzenia o tej dotkliwości, co stawia suszę w wyjątkowej perspektywie historycznej.